महाशिवरात्रिको शास्त्रीय महिमा - ज्याेतिषाचार्य:

ज्याेतिषाचार्य:

For Astrological and religious knowledge

Breaking

Muhurta chintamani

Muhurta chintamani
about muhurta chintamani

Feb 12, 2018

महाशिवरात्रिको शास्त्रीय महिमा

  


—उपप्राध्यापक नारायणप्रसाद निरौला
ज्योतिषाचार्य,वास्तुविद्

महाशिवरात्रि अर्थात् फाल्गुनकृष्णचतुर्दशी साक्षात् शिवजीव निराकारबाट साकार रूपमा प्रकट भएको दिन हो । शंकर भगवान् विशालकाय अग्निलिङ्मा प्रकट हुनुभएको दिन फाल्गुन कृष्णचतुर्दशी अर्थात् महाशिवरात्रि हो ।  लिङ्ग पुराणमा शिवोत्पत्तिको विशेष वर्णन पाइन्छ । भगवदुत्पत्तिसँगै यो सृष्टिको पनि आरम्भ भएको हो । 
माघमासस्य शेषे या प्रथमे फाल्गुनस्य च । 
कृष्णा चतुर्दशी सा तु शिवरात्रिः प्रकीर्तिता ।। (कालमाधवीयस्कन्ध, नागरखण्डम् ) अर्थात् फाल्गुन कृष्ण चतुर्दशीलाई शिवरात्रि भनिन्छ । जुन शिवउपासनाका निम्ति उत्तम दिन हो । महाशिवरात्रिपर्व विशेषतः रातमा पर्ने गर्दछ अर्थात् भनौँ रात्रिव्यापिनी हुन्छ । जुन रातले चतुर्दशीलाई धेरै छोएको हुन्छ सोहीदिन महाशिवरात्रि पर्व मनाउने गरिन्छ । रात्रिका प्रत्येक प्रहरमा शिवजीको विधिपूर्वक पूजा अर्चना गर्ने विशेष पद्धति पनि रहेको छ । 

भगवान् शंकरका विभिन्न ज्योतिर्लिङ्ग पनि यही फाल्गुन कृष्णचतुर्दशीमा प्रकट भएका हुन् । पछि आएर समुद्रमन्थनबाट प्राप्त विषलाई पनि राक्षतु् नीलकण्ठ भगवान्ले यही दिन आफ्नो कण्ठप्रदेशमा राख्नुभएको कथा विभिन्न पुराणमा वर्णन पाइन्छ । यसैगरी भगवान शिव र पार्वतीजीको शुवविवाह पनि यही समयमा भएका कथा प्रसङ्ग पनि पाइन्छन् । विशेषतः शिवशक्तिको साकार स्वरूप प्रकट भएको यो पुण्य समय हो । शिवरात्रिमा भगवान् शंकरको उपासना गर्नाले अभीष्ट फल प्राप्त गर्नेकुरा शास्त्रमा  वर्णन पाइन्छ । रावणले भगवान् शिवलाई खुशी पार्न महाशिवरात्रिको व्रतधारण गरी आफ्नो अभीष्ट सिद्धि गरेको थियो । यसैगरी भगवान् श्रीरामले पनि  रामेश्वर शिवलिङ्को उपासना गरी युद्धमा विजय हासिल गरेका दिव्य कथाप्रसङ्ग रामायणमा पनि पाउन सकिन्छ । 

शंकर तम तत्त्वप्रधान भएकाले कृष्णपक्षको चतुर्दशीमा प्रादुर्भाव हुनुभएको हो । यस्तो अन्धमय समयमा पनि कल्याण गर्ने विश्व ब्रह्माण्डका अखिल नायक सृष्टिस्थिति र लयकर्ता आद्य शक्ति परमात्मा परमेश्वर देवाधिदेव महादेवको  महिमा अपरम्पार छ । शिवशक्ति आद्य परमात्मा परब्रह्म हुनुहुन्छ । यो संसार  भगवान् शिवकै अंशरूपमा चलिरहेको छ । चराचर जगत्् शिव सङ्कल्पबाट सृजित भएको हो । शिवलीला अपरम्पार छ । सृष्टिसँगै  लय पनि अवश्यम्भावी छ जो परमात्मा परमेश्वका कृपाले सम्भव छ । आद्य शविशक्तिबाट नै यो संसारको उत्पत्ति भएको हो । वेदले पनि भगवान् शिवको स्तुति गरेका छन् । तन्मे मनः शिवसङ्कःपमस्तु..को वेदध्वनिबाट पनि उक्त कुराको पुष्टि हुन आउँछ ।
वेद विश्वको सर्वप्राचीन अपौरुषेय  ग्रन्थ हो जहाँ  परमात्मा परमेश्वरको स्तुतिगान गरिएको छ । यस अन्तर्गत कर्मकाण्ड र ज्ञानकाण्ड रहेका छन् । कर्मद्वारा ईश्वर प्राप्त गर्ने विधि कर्मकाण्ड हो । यस अन्तर्गत यज्ञयागादि हुने गर्दछन् ।  ज्ञानद्वारा परमात्मा प्राप्त गर्ने विधि ज्ञानकाण्ड हो । ज्ञानकाण्डलाई उपनिषद् भनिन्छ ।  
चारवटै वेदले परमात्मा परमेश्वरको विशेष स्तुतिगान गरेका छन् । यजुर्वेदमा शिवका स्तुतिहरू प्रशस्तै पाइन्छन् ।  रुद्राभिषेक यजुर्वेदकै मन्त्रबाट सम्पादन गरिन्छ । जहाँ विविध प्रकारले शिवपार्वतीको महिमा गान गरिएको छ ।  हरेक कण—कणमा शिववास हुने र त्यस्ता कणरूपी महेश्वरलाई शतत नमन छ भन्दै सम्पूर्ण यजुर्वेदमा शिवमहिमा गान गरेको पाउन सकिन्छ ।  नमो हिरण्यवाहवे सेनान्येदिशाञ्चपतयेनमो नमो वृक्षेभ्यो हरिकेशेभ्यः पशूनाम्पतये नमोनमः ।।  ( यजुर्वेद,१६।१७) नमो गणेभ्यो गणपतिभ्यश्चवोनमोनमोव्व्रातेभ्यो व्व्रातपतिभ्यश्चवोनमोनमो... (यजुर्वेद।१६।२५) स्वर्ग, अन्तरिक्ष, पृथ्वी आदि सर्वत्र व्याप्त परब्रह्मलाई शतत नमन गरिएको छ । 
सामवेद संगीतको आद्य स्रोत हो । जसका पिता शिवजी हुनुहुन्छ ।  भगवानको नटवर स्वरूपबाट नृत्य र गायनका सा रे ग म प ध नि सा आएका हुन् । यसैगरी अथर्ववेदले पनि शिव महिमा गान गरेको छ । अथर्ववेदमा मारण मोहन र उच्चाटनका कुरा छन् । जसका जनक स्वयं साम्बसदा शिवजी हुनुहुन्छ ।  

वेद विहित विषयवस्तुको ज्ञानकाण्ड र कर्मकाण्डका रूपमा ब्राह्मणा र उपनिषद् आएका हुन् । उपनिषद् ज्ञान काण्ड हो भने ब्राह्मण आरण्यक कर्मकाण्ड अन्तर्गत पर्दछन् । परमात्मा परमेश्वर प्राप्त गर्ने विविध उपाय  ब्राह्मण उपनिषद्मा पाउन सकिन्छ । परमात्मा परमेश्वरको शिवसायुज्य प्राप्त गर्ने विधि (कर्म र ज्ञान) ब्राह्मण उपनिषद्ले बताएका छन् । प्रकारान्तरले परमात्मा परमेश्वरको आराधना नै ब्राहण उपनिषद्को मुख्य ध्येय हो । 

भगवान् महेश्वर स्वयं पशुपतिनाथ हुनुनहुन्छ । प्रकृतिदेखि पृथ्वीसम्म २४ तŒवलाई पाशरूप भनिन्छ । यिनै २४ तŒवको पासोमा जीवलाई पशुपतिले बाँध्नु भएको छ ।  अविद्या, अस्मिता, राग, द्वेष र अविनिवेश नामका पाँच क्लेशको वर्णन पुराणको आरम्भमा गरिएको छ । भगवान् शङ्करका अष्टमूर्तिमा सम्पूर्ण तŒव समावेश पाइन्छ ।  अष्टमूर्तिमा पञ्चब्रह्मरूपको  प्रधानता रहेको छ । पञ्चब्रह्मरूपमा ईशान, तत्पुरुष, अघोर, वामदेव र सद्योजात पर्दछन् ।  ईशान रूपमा भोक्ता र भोग्य  दुवै अविभक्त रूपमा स्थित रहन्छन् । भोक्ता क्षेत्रज्ञ कहलाउछ र त्यसैको एकभाग भोग्यरूपबाट परिणत हुन्छ । तत्पुरुष प्रकृतिरूप, अघोर बुद्धिरूप, वामदेव अहंकार रूप र सद्योजात मनस्तŒवरूप हुन् । यी पाँच क्रमशः पाँच ज्ञानेन्द्रिय र पाँच कर्मेन्द्रिय हुन् । यी समष्टिरूप  ज्ञानेन्द्रिय र कर्मेन्द्रियबाट नै व्यष्टिरूप जीवका ज्ञानेन्द्रिय र कर्मेन्द्रिय भएका हुन् । यसप्रकार पञ्च तन्मात्रा हुँदै पञ्च महाभूत रूपमा परिणत हुन्छ ।  यिनै २५ तŒवको समष्टि रूप शिवानन्द हो । आत्मस्वरूप दर्शन नै विद्या हो । भ्रान्तिस्वरूप दर्शन अविद्या हो । परंतŒव विद्या र अविद्याभन्दा पनि पर रहेको छ  अर्थात् पृथक छ । सोही परं तŒव परमात्मा परमेश्वर साक्षात् शिवजी हुनुहुन्छ । 

लिङ्गपुराणको अन्तिम अध्यायमा मन्त्रयोग, स्पर्शयोग, भावयोग र महायोगको चर्चा गरिएको छ । मुखले मन्त्रको जप, मनबाट रूपको ध्यान गर्नु मन्त्रयोग हो । नाडीशुद्धिबाट वायुशुद्धि गर्ने प्रक्रिया स्पर्शयोग हो । भित्र र बाहिर भगवद् रूपको स्फुरण हुनु भावयोग हो । यी तिनवटै सिद्धि पश्चात् सर्वोत्तम महायोगको स्थान आउछ, जो निर्विकल्प समाधिरूप हो । यसको सिद्धिपश्चात् सम्पूर्ण बन्धनबाट मुक्त भएर शिवसायुज्य प्राप्त हुन्छ भन्ने कुरा लिङ्गपुराणमा व्यक्त गरिएको छ । 

महाशिवरात्रि शिवतत्त्व प्राप्तिको उत्कृष्ट दिन हो । पुराणका अनुसार विष्णु भगवान् र ब्रह्माजीका बीचको आपसी विवाद सल्टाउन भगवान् शङ्करले जसले शिव लिङ्गको आदि र अन्त्य पत्तालगाउछन् उही सर्वप्रथम पूजनीय हुन्छन् भन्ने शिव आज्ञा पश्चात् शिवलिङ्गको फेद पत्ता लगाउनु विष्णु भगवान् र शिर पत्ता लगाउन ब्रह्माजी माथितिर लाग्नु भयो । ब्रह्माजीले झुटो बोली शिर पत्तलालगाएको कुरा बताएपछि शिवश्राप पर्दछ । यता  विष्णु भगवान् पनि शिवलिङ्गको अन्त्य प्राप्त नभएपछि शिवजीको प्रार्थना गर्नुहुन्छ । ब्रह्मा र विष्णु भगवान्मा पनि शिवतत्त्वको बोध हुन्छ ।  उक्त महिमा गान गरी शिवतत्त्व प्राप्त गरेको दिन नै महाशिवरात्रि हो । यसदिनलाई आत्मतत्त्व बोधका रूपमा पनि पुराणले वर्णन गरेका छन् । 

शिवरात्रि शिवउपासनाको उत्तम दिन हो । रात्रि तमको प्रतीक हो । शिवजीको उपासनाले अन्धकारबाट पनि मुक्ति मिल्ने भएकाले महाशिवरात्रिको विशेष महिमा बताइएको हो । शिव साक्षात्  ईश्वरीय तत्त्व भएकाले सो प्राप्तिका निम्ति महाशिवरात्रि उत्तम दिन मानिन्छ ।  चतुर्दशी तिथिका स्वामी पनि साक्षात् शिवजी नै हुनुहुन्छ । चतुर्दशीमा गरिएका शिव उपासना फलदायी रहने भएकाले पनि महाशिवरात्रिको विशेष महिमा रहेको पाइन्छ । 

No comments:

Post a Comment