नारायणप्रसाद निरौला
ज्याेतिषाचार्य , वास्तुविद्
जब मान्छे आफ्नो शक्ति क्षीण भएर साहाराहीन हुन्छ तब मात्र ईश्वरीय अस्तित्वलाई स्वीकार गर्छ । शरीरमा तागत हुुञ्जेल संसराका सर्वशक्तिमान व्यक्ति ठान्ने मानवीय प्रवृत्ति स्वाभाविक नै हो । जबसम्म अवनतिको ओरालो लाग्दैन तबसम्म मान्छे अहंको आगो बोकी नै रहेको हुन्छ । स्वयं सर्वशक्तिमानको विजयझण्डा बोकेर दिग्विजयको यात्री बनिरहन्छ । जब शरीरको शक्ति क्षीण भएर सोही अहंको आगोले पोल्न थाल्छ थाल्छ तब मात्र अध्यात्मको ओत खोज्छ मान्छे । शान्तिको शीतल छाहारी खोज्छ शीतल छाहारी खोज्छ । भौतिकको भलबाढीले छिन्न भिन्न भएको वस्ती जस्तै मान्छे पनि तहसनहस हुन्छ तबमात्र स्वीकार्छ अध्यात्म । युवाले ईवरीय अस्तित्व स्वीकार गर्दैन । ऊ भौतिकको भँगालोमा नै भौतारिरहेको हुन्छ । जब उसलाई भौतिक दर्शनले दलदल पार्छ, किंकर्तव्य विमूढको अवस्थामा पार्छ अनि मात्र अध्यात्मको आँगनी धाउछ मान्छे । अध्यात्म भनेको निधारमा त्रिपुण्ड लगाउनु होइन । अरुको निन्दा गरेर आफू चोखो बन्नु मात्र पनि होइन । केवल चित्तको विकारलाई हटाएर पवित्र हुनु हो । आशावादी बन्नु हो । उत्साही र जागरुक बन्नु हो । मन्दिरका घण्टी बजाएर मात्र आध्यात्मिक हुन सकिदैन । मनभरी कलुष बोकेर जति मन्दिर धाए पनि अध्यात्मको मार्ग मिल्दैन । हृदयलाई शुद्ध बनाई सबैमा समभाव राख्न सक्नु नै वास्तबमा अध्यात्मवादी बन्नु हो । कुनै सम्प्रदायमा लागेर एक पक्षको पक्षपोषण गर्ने व्यक्ति आध्यात्मिक हुुुुुन सक्दैन ।
माक्स पनि अध्यात्मवादी नै थिए । उनका दर्शन र सिद्धान्तमा पनि उक्त कुरा नै झल्किन्छ । व्याख्याताले भिन्न अर्थ लाएर मात्र हो । उनको सिद्धान्तको अन्तिम लक्ष अध्यात्म नै हो । पदार्थको उत्पत्ति कसरी भयो भन्ने कुरा माक्र्सले बताएका छैनन् । अध्यात्मको समभावबाट नै साम्यवादकको उदय भएको हो । चार्वाकको सिद्धान्त नै माक्र्सले पनि अनुकरण गरेका हुन् । माक्र्सको साम्यवादमा पनि समभाव रहन्छ । धनी गरीवको भेद हुँदैन । सबै समान हुन्छन् । साम्यवादी व्यवस्थामा पुग्न मान्छे आध्यात्मिक हुनै पर्छ अन्यथा उक्त कुरा सम्भव छैन ।
भौतिक दुःखको कारण मात्र हो । भौतिकलताले जति सम्पन्न भए पनि आध्यात्मिक सन्तुष्टि मान्छेलाई मिल्न असम्भव छ । भौतिक भनेको पैसा हो । पैसाले राम्रो ओछ्यान मिल्न सक्छ तर मीठो निद्रा मिल्दैन । चाहे वातानुकूलित सुख सुविधामा नै किन नहोस् मान्छेका मनमा शान्ति भएन भने त्यहाँ ऊ खुशी र सुखी रहन सक्दैन । यदि मनमा शान्ति छ भने उसलाई सुविधाहीन झुपडी पनि खुशीको केन्द्रविन्दु बन्न सक्छ । यही नै हो भौतिक र अध्यात्मवाद विचको फरक । संसरामा पैसा चाहिन्छ । आवश्यक पनि छ । तर पैसा मात्रै सबैथोक होइन । पहिलो प्राथमिकतामा पैसा कहिल्यै पर्न सक्दैन । त्यसैगरी भौतिकता पनि । भौतिक साधन हो भने आध्यात्मिक साध्य हो । भौतिकबादले समृद्धि दिन्छ अध्यात्मले शान्ति । शान्तिको अगाडि समृद्धिको कुनै अर्थ रहँदैन ।
जीवनको अर्थ खोज्नेले अध्यात्मको आराधना गर्नु आवश्यक छ । संसरामा जति द्वैतको आभाष भए पनि अन्ततः अद्वैत नै सत्यमा परिणत हुन्छ । द्वैत चौतारी हो भने अद्वैत घर हो । अझ भनौ अध्यात्मको पनि मूल ध्येय ईश्वरमा लीन हुनु हो । त्यसैले त भनिएको छ पूर्णमद पूर्णमिदं पूर्णद् पूर्णमुदच्यते । पूर्णस्य पूर्णमादाय पूर्णमेवावशिष्यते ।। अर्थात् अध्यात्म त्यो हो जसले पूर्णताको आभाष दिलाउछ । यो संसरी चक्रबाट जीवनलाई मुक्तिको मार्गमा लम्काउछ । जीवन एउटा खेल हो जहाँ हामी सोही खेलको नाटक गरिरहेको छौँ । खेल सकिए पछि पुनः आआफ्नो बाटोमा निरन्तर अगाडि बढ्नु नै पर्छ । घरमा पुग्नुनै पर्छ । नाटक त खेलिसकेपछि सकिन्छ तर यो जीवनरूपी संसरारमा गरिएका हरेक प्रहसनको पनि विशेष मूल्याङ्कन भइरहेको हुन्छ स्वतः । जसरी अभिनेताको दर्शकले मूल्याङ्कन गरिरहेको हुन्छ । कर्मकै आधारमा जीवनको बाटो तय हुन्छ । अनि सोही मार्गमा हामी लम्किरहेका हुन्छौँ ।
ईश्वर स्वयं कर्ता होइनन् । जसरी खेलमा रेफी्र स्वयं खेलाडी होइन । जस्तो खेलाडीले खेल्छ उसले सोही अनुसारको अङ्क वा रातो, पहेलो कार्ड दिन्छ । हो ईश्वर पनि सोही रेफ्री जस्तै हो । हामीले जस्तो खेल खेल्छौँ, जस्तो अभिनय गर्छौँ सोही अनुसारको अंक पाउछौँ अनि यो संसारी चक्रमा निरन्तर घुमिरहन्छौ । जसको जे जति कर्मले आर्जित फल छ सो भोग्नुको विकल्प छैन । हामी सबै कर्मको फल भोग्न नै यो संसरी धर्तीमा आएका हौँ भोग्छौ र जान्छौँ पनि । सुखद क्षणमा खुशी लाग्छ क्षणभरमै बिते जस्तो लाग्छ अनि दुःखद क्षण निकै निराशाजनक, निकै पीडादायी र लामो हुन्छ । फरक यत्ति मात्र हो ।
संसरामा कोही पनि नराम्रो नियते आएको हुँदैन । समय र परिस्थितिले उसलाई नियतिको फल भोगाउन बाध्य हुन्छ । मान्छेले जति गरे पनि साध्य नभएका अनि ईच्छा नहुँदा नहुँदै पनि फल भोग्नु परेका इतिहास हाम्रै सामुन्ने पनि प्रशस्तै पाइन्छन् । यही हो संसरा । उही कर्मको फल भोग्ने हो । सही अभिनेता बन्ने हो । एउटा असल खेलाडी हुने हो । सो भन्दा माथि हाम्रो बशमा छैन । सकेजति आफैले गर्ने नसकेको ईश्वरमा अर्पण गर्नाले मनोवैज्ञानिक तुष्टिका साथै आत्मिक आनन्द पनि मिल्छ । मनमा शान्ति भयो भने मात्र सर्वत्र शान्तिको संसरार देख्न सकिन्छ । अशान्त मनले संसर पनि अशान्त नै देख्छ । अनि सोही अशान्तिको चक्रव्यूहमा मान्छे रुमलिरहेको हुन्छ । त्यसैले जीवनमा समृद्धि भन्दा पनि शान्तिको आवश्यकता छ । शान्ति नभई समृद्धिको अर्थ रहँदैन । शान्ति भौतिक भएर मिल्दैन त्यसैले अध्यतात्मको मार्ग अँगाल्नुको विकल्प छैन । बालकृष्ण सम पनि भौतिकवादी थिए । आधुनिक वित्रानको अध्येता पनि अन्ततः अध्यात्मको बाटो पछ्याउदै इच्छा कविता व्यक्त गरेका छन् । यसैगरी महाकवि लक्ष्मीप्रसाद देवकोटाले पनि आखिर श्रीकृष्ण रहेछ एक न भक्ति भो ज्ञान न भो विवेक भनी अध्यात्मको मार्ग रोजेका थिए । आध्यात्मिक बन्न नसकेकोमा खेद व्यक्त गरेका थिए । त्यसैल पनि बेलैमा आत्मि चिन्तन गर्नु आवश्यक छ । कोरा अध्यात्म होइन वास्तविक आत्मिक ज्ञान, भक्ति र वैराग्यको मार्ग अवलम्बन गर्नु आवश्यक छ ।
कतिपय अवस्थामा थुप्रै प्रश्नले पनि गाँज्छन् । तीर्थयात्रा हिँडेको बस पल्टिन्छ, मान्छे मर्छन् खै त ईश्वर ? त्यहाँ आउनु पर्ने होइन भन्ने प्रश्न सबैले पनि गरिरहेका हुन्छन् । ईश्वर लडेकालाई उठाउने तत्व होइन । त्यो त उसको कर्मले आर्जन गरेको फल नै हो जो उसले भोग्नुको विकल्प छैन । ठुला ठुला दुर्घटनामा परेका व्यक्ति पनि सकुशल भएका घटना पनि त हामीले देखे सुनेका छौँ । प्लेन दुर्घटनामा पनि मान्छे जीवितै रहेका हुन्छन् । यो सबै आआफ्नो कर्मको फल हो । स्वयं ईश्वर आएर बस उठाउने होइन । जसरी टीभी हेरिरहेको दर्शकले घाइते भएको खेलाडीलाई केही गर्न सक्दैन । सक्छ त केवल साहानुभूति प्रकट गर्न मात्र । सक्छ त केवल उसको खेलको मूल्याङ्कन गर्न मात्र हो यस्तै हो ईश्वरीय अस्तित्व पनि । ईश्वर केवल मूल्याङ्गन कर्ता मात्र हुन् । जीवले गरेको कर्म अनुसार उसले आफ्नो मार्ग स्वयं नै निर्धारित गरिरहेको हुन्छ ।
आँखाले देखेजति मात्र संसार हो भन्नु गलत हुन्छ । कानले सुनेजति मात्र ध्वनि हो भन्नु पनि व्यर्थ हो । किनकि दृश््यादृश्य,स्पृश्या स्पृश्य, भोग्याभोग्य अनन्त विषयवस्तुहरू यही संसारमा अन्तर्निहित रहेका छन् । सबै जान्ने बुझ्ने क्षमता हाम्रा चर्मेन्द्रियको छैन । भौतिकबादले आखाँभिन्न संसराको पकिल्पना गर्न सक्दैन । जो देखियो जो भोगियो त्यो मात्र संसार हो भन्छ । तर अध्यात्मले यो भन्दा राम्रा अनन्त संसारको परिकल्पना गर्दछ । त्यसैले भौतिक भएर अशान्तिको आगोमा जल्नु भन्दा आध्यात्मिक भएर आशावादी शान्तिको जीवन यापन गर्नु नै उत्तम देखिन्छ । किनकि अध्यात्म नै अन्तिम सत्य हो ।
No comments:
Post a Comment