श्रीगणेशाय नमः ।। आज विक्रम संवत् २०७७ साल आश्विन महिनाको २७ गते तदनुसार ईशवीय सन् २०२० अन्तर्गत अक्टोवर महिनाको १३ तारिख, मंगलवार हो । सृष्टिदेखि हालसम्म १,९५,५८,८५१२१ वर्ष व्यतीत भइसकेका छन् । कलिकालको ५१२१औँ वर्षअन्तर्गत श्रीशालिवाहनीय शाके १९४२, तथा नेपाल संवत् ११४० अन्तर्गत प्रमादी नामको संवत्सर चलिरहेको छ ।
सूर्य दक्षिणायनमा छन् । शरद ऋतुअन्तर्गत अधिक आश्विन कृष्णपक्षको एकादशी तिथि दिवा १०।४ बजेसम्म रहनेछ । यो महिनाका देवता पद्मनाभ र मासदेवी इषा हुन् । सूर्य कन्या राशिमा र बृहस्पति धनु राशिमा रहेका छन् । मघा नक्षत्र राति ८।४ बजेसम्म रहनेछन् । यसैगरी आज शुभ योग र बालव करण रहेका छन् । आज सूर्योदय बिहान ६।०३ मा छ भने सूर्यास्त बेलुका ५।३५ बजे हुनेछ । चन्द्रमा आज सिंह राशिमा रहेका छन् ।
आज परमाएकादशीव्रत परेको छ । अधिकमासअन्तर्गत कृष्णपक्षमा पर्ने एकादशीलाई परमा भनिन्छ । पुरुषोत्तम महिनामा दम्पतीसहित विधिपूर्वक परमा एकादशीको व्रतधारण गर्नाले धन ऐश्वर्यको प्राप्तिका साथै यो लोकमा भुक्ति र परलोकपछि पनि मुक्ति प्राप्त हुने फल वर्णन पाइन्छ ।
परमेतिसमाख्याता पवित्रा पापहारिका ।
भुक्ति मुक्तिप्रदा नृणां भोगदा च युधिष्ठिर ।।२।।
(भविष्योत्तरपुराण, एकादशीमाहात्म्य, अध्याय २६ श्लो. २)
कथा
श्रीकृष्ण भगवान्ले राजा युधिष्ठिरलार्य परमा एकादशीको व्रतकथा उल्लेख गर्नुभएको छ । जसअन्तर्गत यो भारतवर्षको सुन्दर काम्पिल्य नगरीमा सुमेधा नामक एकजना ब्राह्मण आफ्नी पत्नीका साथमा निवास गर्दथे । ब्राह्मण धर्मात्मा भए पनि धनको अभावले गुजार टार्न निकै कठिन अवस्था सृजना भएको थियो । धनकै अभावका कारण ब्राह्मण परदेशिने निधोमा पुगे । ब्राह्मणीले पतिलाई सम्झाउँदै बरु सँगै बसौ, यही दुःख जिलो जे जस्तो हुन्छ सोही खाएर बसौला । एकदिन त भगवान्को कृपा मिल्ला नि भन्दै पत्नीले ब्राह्मलाई परदेश जानबाट रोकिन् र भनिन्, मनुष्यले जे जस्तो वस्तु प्राप्त गर्दछ, त्यो भाग्यवश प्राप्त हुन्छ, हामीले पूर्वजन्ममा गरेका कुकर्मका कारण अहिले गरीवी ब्यहोर्नु परेको हो, हजुर परदेशमा जाँदा मेरो पनि बिल्लीबाठ हुन्छ । त्यसैले यतै आफ्नै थातकथलोमा बसेर कर्मशील बनौँ, म पनि मेरा बुताले भ्याएसम्म सरसहयोग गर्नेछु । जसो तसो गुजारा चलाउँला । भगवानको इच्छा जाग्यो भने राम्रै पनि हुन सक्छ । आखिर मन सन्तुष्ट र आनन्दपूर्ण भयो भने धेरै धनसम्पत्ति पनि त चाहिंदैन । ब्राह्मणलाई पत्नी सल्लाह मनपर्यो र जेजस्तो भए पनि घरैमा बसेर दुःखजिलो गर्ने निधोमा पुगे ।
एक दिन कौण्डिन्य ऋषि घुम्दै ती ब्राह्मण ब्रह्मणीका घरमा आइपुग्नुभयो । ब्राह्मण दम्पतीले ऋषिलाई यथोचित स्वागत सत्कार गरे । सेवा भावनालाई देखेर कौडिन्य ऋषि प्रसन्न हुनुभयो । ब्रह्मण दम्पतीको गरिबी एवं दीनता हटाउने उद्देश्यले मलमासमा पर्ने परमा एकादशीको व्रत धारण गर्नू घरमा सम्पन्नता प्राप्त हुनेछ भनी उपदेश दिनुभयो । यसपछि ब्राह्मण दम्पतीले यस एकादशीको व्रत विधि र फल के कस्तो छ भन्ने जिज्ञासा राखेपछि ऋषिले यसरी बताउनुभयो –
परमा नाम विख्याता विष्णोस्तिथिरनुत्तमा ।
मलिम्लुचे तु या कृष्णा भुक्तिमुक्तिफलप्रदा ।।३६।।
तस्या उपोषणं कृत्वा धनधधान्ययुतो भवेत् ।
विधिना जागरेः साकं गीतनृत्यादिकं चरेत् ।।३७।।
अर्थात् मलमासको कृष्णपक्षमा पर्ने परमा एकादशीको विधिपूर्वक व्रत सम्पादन गर्नाले धनधान्य, ऐश्वर्य र वैभवको प्राप्तिका साथै इहलोकमा सुखसम्मृद्धि र परलोकमा पनि मुक्ति मिल्ने गर्दछ ।
व्रतविधि
व्रत लिनुभन्दा अघिल्लै दिनदेखि आहार एवं व्यवहारमा पवित्र रहनुपर्दछ । एकादशीका दिन प्रातः स्नान गरी पूजा सामगी सम्पादन पश्चात् दीप, कलश, गणेशजीको आवहन पूजनपूर्वक लक्ष्मीनारायण भगवान्को पाद्य, अर्घ, अचमन, स्नान पूर्वक षोडशोपचारले पूजा गर्नुपर्दछ । व्रत अवधिमा विष्णु सहस्रनाम एवं विष्णु स्तोत्रको पाठ शुभ रहन्छन् । यसैगरी व्रतमा काम, क्रोध, लोभ, मोह र मात्सर्य भाने त्याज्य रहन्छन् । मनमा पवित्र भावनाका साथ गरिएको व्रत धारण फलदायी हुन्छ । रातमा जागा रही भावान्को नामसंकीर्तन गरी द्वादशीका दिन पूर्णपात्रदानका साथै ब्राह्मण भोज गराई आफूले पनि भोजन गर्नुपर्दछ । यसरी व्रत धारण गर्नाले लक्ष्मीनारायण भगवान्को कृपा मिल्ने गर्दछ । कुवेर पनि परमा एकादशीको व्रत धारणले नै धनको मालिक भएका हुन् -
धनदेन पुरा चीर्णं व्रतमेतत् सुशोभनम् ।
तदा तुष्टेन रुद्रेण धनानामधिपः कृतः ।।३८ ।।
अर्थात् कुवेरले परमा एकादशीको व्रतधारण गरी शिवजीको आधारधा गरेकाले ऐश्वर्य सम्पन्न भएका हुन् । यसैले यो लोकमा धन ऐश्वर्यका साथै परलोकमा मुक्ति प्राप्तिका निम्ति पनि परमा एकादशीको व्रत धारण कल्याणदायी रहेको छ ।
यसरी व्रत विधानका वारेमा सम्पूर्ण कुरा बताएर कौडिन्य ऋषि आफ्नो आश्रमतर्फ लाग्नुभयो । यता ब्राह्मण दम्पतीले पनि ऋषिको वचन अनुसार मलमासमा पर्ने परमा एकादशीको व्रत धारण गरे । व्रतको प्रभाव विस्तारै पर्न थाल्यो । विस्तारै ती दम्पतिको धन सम्पत्तिमा वृद्धि हुनथाल्यो र आनन्दपूर्वक रहनथाले । यसैगरी परलोकपश्चात् पनि ती दुवैको मुुक्ति मिलेको कथा श्रीकृष्ण भगवान्ले एकादशीमाहात्म्यमा राजा युधिष्ठिरलाई बताउनुभएको छ ।
एकादशी आफैमा पवित्र दिन हो । धन ऐश्वर्य सम्पन्नताका निम्ति परमा एकादशी उत्रम मानिन्छ । एकादशीको व्त धारण गर्न नसके कथा श्रवण ले पनि वाजपेय यज्ञ गरेबराबरको फल प्राप्त हुने गर्दछ ।
उपप्राध्यापक नारायणप्रसाद निरौला
ज्योतिषाचार्य, वास्तुविद्
No comments:
Post a Comment