श्राद्ध गर्ने स्थान कस्तो हुनुपर्छ ? शास्त्रीय प्रमाण सहित हेर्नुहोस्

श्रद्धापूर्वक गरिने कार्य श्राद्ध हो ।  पितृहरूका निम्ति शास्त्रले बताएको समय र स्थानमा पकाएको वा काचो अन्न तथा सुन आदि द्रव्य विधिपूर्वक चढाउनु वा दान गर्नु  श्राद्ध  भनी धर्मसिन्धुमा उल्लेख पाइन्छ ।  श्राद्धमा काल, स्थान र वस्तुको उपयुक्तता आवश्यक हुन्छ । उचित समय भन्दा अन्य कालमा गरिएको श्राद्ध फलदायी रहदैन । यसैगरी समय उचित भए पनि स्थान उचित वा पवित्र भएन भने यसरी गरिएकोश्राद्ध पनि पितृका निम्ति ग्राह्य हुँदैन । साथै वस्तुमा पनि पवित्रता रहनु आवश्यक छ । चोखा वस्तुमात्र पितृले ग्रहण गर्दछन् । यसका साथै कायिकऽ वाचिक र मानसिक शुद्धि पनि श्राद्धमा अनिवार्य रहन्छ । 

देशे काले च पात्रे च श्रद्धया विधिना च यत् । 

पितृनुद्दिश्य विप्रेभ्यो दत्तं श्राद्धमुदाहृतम् ।। (ब्रह्मपुराण)

श्रद्धापूर्वक देश, काल र पात्रको उपयुक्तता हेरी गरिने कार्य विशेष नै श्राद्ध हो । पितृ तृप्तिको उद्देश्य राखी ब्राह्मणलाई दान गर्ने कार्य विशेषलाई पनि श्राद्धको संज्ञा दिइएको छ । 

यसरी गरिने श्राद्धको स्थान कस्तो हुनुपर्छभन्ने बारेमा शास्त्रले विशेष निर्देश गरेको पाइन्छ । श्राद्धमा पनि पवित्रता अत्यन्त आवश्यक हुन्छ । श्राद्ध गर्ने स्थान खाली, शुद्ध र पवित्र हुनुपर्दछ । एकान्त स्थान, गौशाला(गाई गोठ), नदी किनारमा गरिएको श्राद्धले पितृ खुशी हुन्छन् भनेर मनुस्मृतिमा बताइएको छ –

 अवकाशेषु  चोक्षेषु नदीतीरेषु चैव हि । 

विविक्तेषु च तुष्यन्ति दत्तेन पितरः सदा ।। (मनुस्मृति, ३।२०७) 

यसैगरी उक्तस्थलमा गाईको गोवरले लिपेर पवित्र पारिएको पनि हुनुपर्दछ भन्ने मत्स्य पुराणको मत रहेको छ  ।  

गोमयेनोपलिप्ते तु दक्षिणा प्रवणे स्थले । 

श्राद्धं समारभेद् भक्त्या गोष्ठे वा जलसन्निधौ ।। (मत्स्यपुराण) 

जलको सान्निध्य वा गाई गोठ श्राद्धका निम्ति उपयुक्त स्थल हुन् ।  यसरी उपयुक्त स्थानकाे चयन गरी श्राद्ध गर्नुपर्दछ । 

नारायणप्रसाद निरौला

ज्योतिषाचार्य 
यस्तै विविध विषयवस्तुको जनकारी शास्त्रीय प्रमाणसहित समेटिएको पुस्तक सर्वत्र बजारमा उलब्ध छ