श्रीगणेशाय नमः ।। आज विक्रम संवत् २०७७ साल, चैत्र महिनाको १५ गते तदनुसार ईशवीय सन् २०२१ अन्तर्गत मार्च महिनाको २८ तारिख, आइतवार हो । सृष्टिदेखि हालसम्म १,९५,५८,८५१२१ वर्ष व्यतीत भइसकेका छन् । कलिकालको ५१२१औँ वर्षअन्तर्गत श्री शालिवाहनीय शाके १९४२, तथा नेपाल संवत् ११४१ अन्तर्गत प्रमादी नामको संवत्सर चलिरहेको छ ।
सूर्य उत्तरायणमा छन् । शिशिर ऋतुअन्तर्गत फाल्गुन शुक्लपक्षको पूर्णिमा तिथि राति १।९ बजेसम्म रहनेछ । यो महिनाका देवता विष्णु र मासदेवी रमा हुन् । सूर्य मीन राशिमा र बृहस्पति मकर राशिमा रहेका छन् । उत्तराफाल्गुनी नक्षत्र बेलुका ६।८ बजेसम्म रहनेछन् । यसैगरी आज वृद्धि योग र भद्रा करण रहेका छन् । आज सूर्योदय बिहान ६।१ मा छ भने सूर्यास्त बेलुका ६।१९ बजे हुनेछ । चन्द्रमा आज कन्या राशिमा रहेका छन् ।
आज फागुपूर्णिमा पर्व हो । यसैगरी पूर्णिमाव्रत पनि आजै परेको छ । फाल्गुन शुक्लपक्षको पूर्णिमालाई होलीपर्वका रूपमा पनि मनाउने गरिन्छ । होलिको पौराणिक प्रसङ्ग स्मरणीय छ । प्रह्राद चरित्र नै होली मनाउने प्रमुख आधार हो । धर्मको जीत र अधर्मको हार भएको प्रसङ्ग होलीको आरम्भ विन्दु हो । हिरण्यकशिपु राक्षसकुलको प्रभावशाली राजा थियो । ऊ आफैँलाई भगवान घोषणा गरेर हिँड्ने गर्दथ्यो । त्यो राज्यमा कोही भगवान वा ईश्वर भए केवल हिरण्यकशिपुमात्र छ, अतः उसैको पूजा अर्चना गर्नुपर्छ भन्ने निरङ्कुश शासन चलाइएको थियो । समयक्रम वित्दै जाँदा आफ्नै कुलमा जन्मिएका छोरा प्रह्रादले हिरण्यकशिपुको देवत्व स्वीकार गरेनन् । उक्त दानवीय अहंकारलाई स्वीकार नगरेकाले प्रह्रादलाई निकै नै संझाउने बुझाउने यत्न गरियो । जतिससुकै दानवीय शिक्षा प्रदान गरे पनि जन्मजात भगवत्भक्तिले भरिपूर्ण प्रह्रादमा परिवर्तनका पालुवा पलाएनन् । फलतः प्रह्रादद्वारा हिरण्यकशिपुलाई भगवान स्वीकार गरिएन ।
प्रह्रादको भगवत् भक्तिबाट चिडिएको हिरण्यकशिपु आफ्नै पुत्रलाई अनेकौ दण्ड सजाय दिन थाल्छ । जति गरे पनि जतिसुकै यातनाका परीक्षामा पनि प्रह्रादको भगवद्भक्ति निश्चल रहन्छ । बरु उल्टै प्रह्रादले भगवान विष्णुका लीला चरित्रगान गर्न सबैलाई अभिप्रेरित गर्न थाल्छन् । पछि हिरण्यकशिपुद्वारा प्रह्रादलाई वन्दी बनाईयो । र पनि विचारमा कुनै परिवर्तन आएन । निकै यत्नहरू विफल भएपछि अन्न्ततः प्रह्रादलाई मृत्युदण्डको सजाय सुनाईयो । प्रह्रादलाई सो मृत्युदण्ड पनि सहज स्वीकार्य भयो तर हिरण्यकशिपुलाई ईश्वरमान्ने कुरा स्वीकार भएन । सारा प्रयास विफल भएपछि प्रह्रादलाई भीरबाट लडाइयो । अपट्टे भीरका टुप्पाबाट खसाएपछि बाँच्ने कुनै सम्भावना रहँदैन भनेर सबैले प्रह्रादको मृत्यु निश्चय गरे । तर प्रह्राद उक्त भीरबाट खसाइदा पनि जीवित नै रहे ।
सारा उपाय प्रयोगगर्दा पनि प्रह्रादको अन्त्य हुन नसकेपछि हिरण्यकशिपुमा निकै चिन्तन मन्थन भयो । हिरण्यकशिपुकी छोरी अर्थात् प्रह्रादकी दिदी सिंहकिालाई अग्निमा नजल्ने वरदान मिलेको थियो । त्यही प्रयोग गरेर प्रह्रहादलाई जलाउने दुष्कृत्यको आरम्भ गरियो । सिंहिकाले प्रह्रादलाई काखमा राखेर अग्निमा प्रवेश गरिन् । दुवै अग्निमा प्रविष्ट भए पनि अग्निका ज्वालाले सिंहकिालाई नै जलाउन थाल्यो, प्रह्रादलाई केही भएन । खाल्टो निकै ठुलो खनेको र त्यहँबाट प्रह्राद भग्छन् भनेर निकै असजिलो बनाइएकाले सिंहकिा पनि भाग्न सकिन । अन्ततः सिंहिका त्यहीँ भस्म भई । प्रह्रादमा भगवत् कृपा भएकाले जस्ताको त्यस्तै रहे ।
यही घटना पछि असत्यको पराजय र सत्यको विजय स्वरुप एक आपसमा रङ दलेर हर्षेल्लासको होली पर्व मनाउन थालिएको हो । होलिका तिनै सिंहिकाको अर्को नाम हो । आफ्नै भाइलाई मार्न उद्यत दिदीको कठोर हृदयको अन्त्य भएको उक्त घटना फाल्गुन पूर्णिमाकै दिन घटेकाले फागुन शुक्लपूर्णिमालाई विशेष रूपमा मनाउन थालिएको हो ।
स्थान विशेषमा होली मनाउने आआफ्नै चलन रहेका छन् । परापूर्वकालदेखि नै होली पर्व मनाउन थालेको इतिहास पाइन्छ । स्थनीय भेद होलीका भिन्न भिन्न छन् । कतै पूर्णिमा लागेसँगै होली मनाइन्छ त कतै पूर्णिमा सकिए पछि होली भव्य रूपमा मनाइन्छ । पौराणिक आधारलाई हेर्ने हो भने पूर्णिमाको समापनसँगै होलिका दहन भएकाले त्यसपछि मनाउनु उपयुुक्त देखिन्छ ।
नेपालका तराई क्षेत्रमा होलिपूर्णिमाको समापन सँगै पर्व मनाइन्छ भने पाहाडी क्षेत्रमा पूर्णिमाको प्रारम्भसँगै मनाउने गरिन्छ । सत्यको विजयोल्लासलाई मनाउने धार्मिक एवं साँकृतिक पर्व आज विकृतिको वादलमा मडारिरहेको छ । पर्वका धार्मिक साँस्कृतिक र ऐतिहासिक पृष्ठभूमिलाई उजागर नगरी पर्व मनाउने आजको यो परम्पराले भोलि सही गति लिन गाह्रो हुन्छ । विकृतिले संस्कृति विगार्ने हुँदा होलीलाई सभ्य र भव्य रूपमा मनाउनु आवश्यक देखिन्छ ।
उपप्राध्यापक नारायणप्रसाद निरौला
ज्योतिषाचार्य, वास्तुविद्
No comments:
Post a Comment