श्रीगणेशाय नमः ।। आज विक्रम संवत् २०७८ साल ज्येष्ठ महिनाको २३ गते तदनुसार ईशवीय सन् २०२१ अन्तर्गत जुन महिनाको ६ तारिख, आइतवार हो । सृष्टिदेखि हालसम्म १,९५,५८,८५१२२ वर्ष व्यतीत भइसकेका छन् । कलिकालको ५१२२औँ वर्षअन्तर्गत श्री शालिवाहनीय शाके १९४३, तथा नेपाल संवत् ११४१ अन्तर्गत राक्षस नामको संवत्सर चलिरहेको छ ।
सूर्य उत्तरायणमा छन् । ग्रीष्म ऋतुअन्तर्गत ज्येष्ठ कृष्णपक्षको एकादशी तिथि बिहान ८।३ बजेसम्म रहनेछ । यो महिनाका देवता त्रिविक्रम र मासदेवी पद्माक्षी हुन् । सूर्य वृष राशिमा र बृहस्पति कुम्भ राशिमा रहेका छन् । अश्विनी नक्षत्र राति ३।५८ बजेसम्म रहनेछन् । यसैगरी आज सौभाग्य योग र कौलव करण रहेका छन् । आज सूर्योदय बिहान ५।१० मा छ भने सूर्यास्त बेलुका ६।५६ बजे हुनेछ । चन्द्रमा आज मेष राशिमा छन् ।
आज अपरा एकादशीव्रत परेको छ । ज्येष्ठ कृष्णपक्षको एकादशीलाई अपरा एकादशी भनिन्छ । अपार फल प्रदान गर्ने भएकाले अपरा नाम रहन गएको हो । अपराको अर्थ पनि अनन्त या सीमा नभएको भन्ने हुन्छ । यस एकादशीको व्रत गर्नाले अनन्तफल प्राप्त हुने गर्दछ । अपरा एकादशीलाई अचलाको नामले पनि सम्बोधन गरिन्छ ।
समस्ताप पापबाट मुक्ति दिलाउने एकादशीको महिमा विशेष रहेको छ । राजा युधिष्ठिरको जिज्ञासा समाधान गर्दै भगवान् श्रीकृष्णले अपरा एकादशीको माहात्म्य वर्णन गरेको प्रसङ्ग भविष्योत्तर पुराणमा पाइन्छ ।
साधु पृष्टं त्वया राजन् लोकालनां हितकाम्यया । बहुपुण्यप्रदा ह्येषा महापातकनाशिनी ।।२।।
अपरा नाम राजेन्द्र अपारफलदायिनी । लोके प्रसिद्धतां याति अपरां यस्तु सेवते ।।३।।
अर्थात् अपरा एकादशीको व्रत धारण गर्नाले अपार पुण्यप्रापत हुने गर्दछ । कार्तिक महिनामा पुस्कर क्षेत्रमा दैनिक तीन पटक स्नानका साथै माघमा प्रयाग क्षेत्रमा स्नान गर्दा जुन फल प्राप्त हुन्छ त्यो फल अपरा एकादशीको व्रत धारणले मिल्ने गर्दछ । यसैगरी गयामा पितृलाई पिण्ड दान गरेबराबरको पुण्य फल प्रदान गर्ने अपराएकादशीले सिंह राशिमा बृहस्पति प्रवेश गर्दा गौतम नदीमा पवित्र स्नान एवं केदार नाथमा शिवको दर्शन गरे बराबरको फल प्रदान गर्दछिन् ।
जुन फल कुम्भ स्नान गरेर प्राप्त हुन्छ, जुुन फल वदरीनाथ आदि तीर्थ यात्रा गरेर प्राप्त हुन्छ त्यो फल अपरा एकादशीको व्रत धारणले मिल्ने गर्दछ । यसैगरी सूर्यग्रहणका वेला कुरुक्षेत्रमा गई हात्ती, घोडा, सुन दान गरेबराबरको फल प्रदान गर्ने एकमात्र एकादशी अपरा हुन् ।
यसैगरी भूमि दान गरबराबरको फल पनि अपरा एकादशीको व्रतधारणले मिल्ने गर्दछ । पापरूपी वृक्षलाई काट्न अपरा एकादशी सक्षम वञ्चरो हो । यसैगरी यी एकादशीले पापरूपी दाउरालाई पनि सहसा जलाउने गर्दछिन् ।
नरस्तत् फलमाप्नोति अपराव्रतसेवनात् । पापद्रुमकुठारोऽयं पापेन्धनदवानलः।।१६।।
जसरी सूर्यले अन्धकारलाई नष्ट गरी उज्यालो ज्योति प्रदान गर्दछन्, त्यसैगरी पापरूपी अन्धकारलाई नष्ट गरी दिव्य ज्योति प्रदान गर्ने एकादशी अपरा हुन् ।
कथा
भारतवर्षमा एक महीध्वज नामका धर्मात्मा राजा थिए । राजाको कान्छा भाईको नाम थियो व्रजध्वज । उनी आफ्ना दाजुसँग सदा द्वेष राख्दथ्ये । एक दिन विशेष मौका छोपी आफ्ना दाजु महीध्वजको उनले हत्या गरी जंगलमा एक पीपलको रूखमुनी गाढिदिए । अकाल मृत्यु भएका कारण राजाको आत्मा प्रेत बनेर पीपलमा रहन लाग्यो । बाटो हिड्ने हर व्यक्तिलाई आत्माले दुःख दिन थाल्यो ।
एक दिन धौम्य ऋषि यही बाटो भएर गइरहेका थिए । बाटो उक्त प्रेतले तर्सायो । ऋषिले आफ्नो ध्यानदृष्टि लगाई हेरे र उक्त तसांउने प्रेत भई हिँडिरहेको थाह पाए ।
यसपछि ऋषिले पीपलको रुखबाट राजाको प्रेतात्मालाई जमिनमा बोलाए र परलोक विद्याको उपदेश दिए । राजालाई प्रेत योनीबाट मुक्ति दिलाउनको लागी ऋषिले स्वयं अपरा एकादशीको व्रत राखे र द्वादशीका दिन व्रत पूरा भए पछि व्रतको पुण्य प्रेतलाई प्दान गरे । यसरी अपरा एकादशी व्रतको प्रभावले उक्त महीध्वज राजा प्रेतयोनीबाट मुक्त भए र स्वर्गमा गएका थिए ।
फल
अपरा एकादशीको व्रतले प्रेतत्व योनिबाट मुक्ति मिल्ने गर्दछ । यसैगरी गौहत्या, ब्राह्मण हत्या, भ्रूणहत्या या परस्त्रीगमन जस्ता महापाप पनि यस एकादशीको व्रतका प्रभावले नाश भएर जान्छन् । यस दिन व्रत धारण गर्नाले यो लोकको भुक्तिका साथै परलोकमा पनि मुक्ति मिल्ने गर्दछ । यसैगरी एकादशी माहात्म्य पाठ गर्नाले, पाठ गर्न नसके सुन्नाले पनि सम्पूर्ण पाप नष्ट भई परं पद प्राप्त हुने गर्दछ :
पठनाच्छ«वणद्राजन् सर्वपापैः प्रमुच्यते । इहलोके सुखं भुक्त्वा मृत्वा सत्यपुरे वसेत् ।।२०।।
अर्थात् एकादशीको महिमा पाठ गर्नुपर्दछ । पाठ गर्न सकिएन भने सुन्नाले पनि जीवनमा सुख सम्पत्ति प्राप्त हुनुका साथै परलोक पनि सफल रहने गर्दछ ।
व्रत विधि एवं पूजा
बिहान उठेर सूर्योदय अगावै स्नान गर्र्नुपर्दछ । पूजा सामग्री सम्पादन गरी दीप, कलश गणेशजीको पूजा पश्चात् त्रिविक्रम भगवान्को षोडशोपचार (पाद्य, अर्ध, आचमनी, स्नान, पञ्चामृत, चन्दन, अक्षता,पुष्प, फल, नैवेद्य आदिले) पूजा गर्नुपर्दछ । सो पश्चात् धुप वात्ती एवं आरती गरी भगवान्को नामसंकीर्तन एवं विष्णुसहस्रनामका साथै श्रीमद्भागवत पाठ पनि शुभ फलदायी रहन्छ ।
यसैगरी सन्ध्यामा आरती गर्नुपर्दछ । भोलिप्ट स्नान गरी पूर्णपात्र दानका साथै ब्राह्मण भोजन गराई आफूले पनि भोजन गर्नुपर्दछ । यसरी गरिएको एकादशीव्रत पूर्ण फलदायी रहन्छ ।
अपरां समुपोष्यैव पूजयित्वा त्रिविक्रमम् ।।१८।।
सर्वपापविनिमुक्तो विष्णुलोकं व्रजेन्नरः ।।
अर्थात् अपरा एकादशीका दिन त्रिविक्रम भगवान्को विधिवत् पूजा एवं आराधना गर्नाले सम्पूर्ण पाप नष्ट भएर उत्तमलोक प्राप्त हुने गर्दछ ।
निष्कर्ष
एकादशी आफूमै एक पवित्र समय हो । चान्द्र महिनाको एघारौँ दिनलाई एकादशी भनिन्छ । ज्येष्ठ कृष्णपक्षमा आउने एकादशीको नाम अपरा हो । जसको व्रत धारण गर्नाले अपार पुण्य प्राप्त हुने गर्दछ । यो लोकमा भए गरेका सम्पूर्ण पाप नष्ट भई उत्तम गति प्रदान गर्ने अपरा एकादशीको महिमा रहेको छ ।
व्रत आफूमै पवित्रताको प्रतीको हो । व्रतमा हिंसा, परनिन्दा, द्वेष एवं अहंकार त्याज्य मानिन्छन् । भगवान्को सेवा, सत् धर्मको पालना, परोपकारका साथै मिताहार यो समयमा उपयुक्त मानिन्छ । मनलाई पवित्र बनाई भगवान्को भक्तिमा समर्पित गर्न सकियो भने नै एकादशीव्रतको पनि सार्थक बन्दछ ।
उपप्राध्यापक नारायणप्रसाद निरौला
ज्योतिषाचार्य
No comments:
Post a Comment